Sản phẩm kiến trúc là vật phẩm văn hóa được kết tinh gắn với các hoạt động công trạng thông minh nghệ thuật, kỹ thuật, hệ tư tưởng… nên đã trong khoảng lâu, ngành lý luận và phê bình kiến trúc (LL&PBKT) luôn phát hành, có những đánh giá, bình luận mang tính chính luận, tính thời sự, là cơ chế tập thích hợp dư luận, thỉnh thoảng không chỉ là ý kiến cá nhân mà là đại diện cho tiếng nói của đồng đội, thậm chí là hệ tư tưởng thị trấn hội nhằm đánh giá, nhìn kiếm được, chú ý, khen chê, góp phần mua ra các trị giá, hướng đi mới để xác định phương hướng cho phát hành, cho sáng tạo…
Bất cứ một lĩnh vực nghệ thuật nào giả dụ thiếu lý luận phê bình chỉ là nền nghệ thuật được sáng tạo trong ru ngủ, thậm chí mất hướng đi và có nguy cơ đi vào ngõ cụt. Bởi lẽ, phê bình là ngôn ngữ đề đạt tự tạo nên đa chiều quan điểm thị trấn hội. Một phường hội đa chiều ý kiến cam đoan sẽ nhiều chủng loại và nó tạo tính khó khăn, xúc tiến lực kích sáng tạo. Lý luận phê bình giúp dư luận phường hội có thể trái chiều sẽ có nhận thức đúng về công trình, thành quả, công trình… Trong phê có bình, trong chê có ca ngợi, sắm ra cái mới, cái trị giá ở cả nội dung và cách thức, hướng đến chân, thiện, mỹ. Vì thế, giả dụ không có lý luận phê bình tức thị không có thước đo về khoa học và nghệ thuật, dẫn tới nền kiến trúc sẽ không dễ dàng có tinh hoa và bản sắc. Hay nói đúng hơn, phê bình cũng đồng nghĩa với thông minh và có chăng, có thể khẳng định lý luận phê bình kiến trúc là một chức phận xã hội cừ khôi, đòi hỏi cần được nhiệt tình.
Quá vận tải - Hãy trả lại “tên” cho em!
Lý luận và phê bình kiến trúc nhập vai trò sứ mệnh trong kiếm được thức, phản biện và xúc tiến phố hội phát triển
Con người đang di chuyển và sống sót trong thế giới quan bao gồm cả môi trường thiên nhiên và phường hội. Với môi trường tự nhiên, ngay từ thuở nguyên sơ, phê chuẩn công trạng sản xuất, loài người đã nhân thức dần dần thích nghi tới khắc chế nhạo và đoạt được theo hướng khai thác những yếu tố dễ ợt và tránh những tác hại do thiên nhiên đem lại. Nhân tố thấy rõ nhất ở đây, trong khoảng chỗ ăn hang ở lỗ, nhân loại đã nhân thức tự cất dựng trong khoảng những túp lều đơn sơ tới ngôi nhà đất của bản thân. Trải dài theo tiến trình của lịch sử, duyệt công sức đóng hộp và bảo vệ giống nòi, chính con người cũng đã tạo nên không gian thị trấn hội ở cả dạng vật thể và phi vật thể, nơi dung dưỡng, sản xuất, hưng thịnh, mâu thuẫn, thoái trào, thậm chí suy vi của những trị giá văn hóa, để rồi chắt lọc lại, bước tiếp tham gia những chu kỳ, giai đoạn lịch sử đặc sắc nối liền theo quy luật phát hành.
Phong cách “giả cổ hủ”?
Truyền thống và tân tiến - Hài hòa hay lấn lướt?
“Trông lên thì chẳng bằng người nào,
Trông xuống thì chẳng ai… cao bằng mình”!
Cũng giống như các cấp nghệ thuật khác như điêu khắc, hội họa, âm nhạc, văn thơ, sàn diễn, điện ảnh… Kiến trúc là một lĩnh vực tổng hợp hàm chứa các nhân tố về văn hóa, công nghệ, mỹ thuật, nghệ thuật. Ở đó, tập phù hợp các trị giá về văn hóa, lịch sử, xã hội… được tạo tác, kết tinh thành sản phẩm hàng hóa ở dạng vật thể, có thể là một tòa tháp đơn lẻ hoặc lớn rộng hơn là một tạp hóa hàng hóa, được bộc lộ qua một thị trấn, một thành phố, một làng xã, một tổ chức ở.
Nhân loại đã chứng kiến lịch sử của những trào lưu kiến trúc nhân loại trong khoảng Ai Cập cổ truyền, Hy Lạp cổ xưa, La Mã cổ xưa tới Roman, Gotich, Phục hưng, High-tech, hậu tiến bộ… Bây giờ là kiến trúc giải tỏa kết cấu, kiến trúc xanh và tiết kiệm năng lượng… Qua mỗi một quá trình lịch sử, sự hiện diện của các công trình kiến trúc là minh chứng chân thực đề đạt cấu trúc thượng tầng, kiến trúc của mỗi loại hình thị trấn hội về thiết chế nhạo xã hội, quan hệ sản xuất, văn hóa tín ngưỡng tôn giáo… được biểu lộ rõ nét qua các hình thức như trào lưu, thiên hướng, trường phái, phong cách…
Chính vì sản phẩm kiến trúc là sản phẩm văn hóa được kết tinh gắn với các hoạt động công huân sáng tạo nghệ thuật, công nghệ, hệ tư tưởng… nên đã từ lâu, ngành nghề LL&PBKT luôn phát triển, có những bình chọn, bình luận mang tính chính luận, tính thời sự, là cách thức tập hợp dư luận, thỉnh thoảng không chỉ là quan điểm tư nhân mà là thây mặt cho ngôn ngữ của cộng đồng, thậm chí là hệ lối suy nghĩ phường hội nhằm đánh giá, nhìn kiếm được, xem xét, đánh giá tốt chê, góp phần tìm ra các giá trị, hướng đi mới để xác định phương hướng cho phát triển, cho thông minh… Bên cạnh đó, LL&PBKT không chỉ đơn thuần ở lý luận công nghệ mà nhìn kiếm được trong khoảng cả thực tiễn, đưa ra những dự đoán, những cảnh báo… Đôi khi duyệt phê bình mà cộng đồng nhân thức đến tác giả, công trình. Chính bởi vậy, phê bình đã góp phần sản xuất chất lượng cho sáng tác. Phê chuẩn phê bình, có thể giải nghĩa, hướng dẫn cộng đồng xã hội nắm bắt nhân thức hơn, nâng cao dân trí hơn.
Bất kỳ một ngành nghệ thuật nào nếu như thiếu lý luận phê bình chỉ là nền nghệ thuật được thông minh trong ru ngủ, thậm chí mất hướng đi và có nguy cơ đi tham gia ngõ cụt. Bởi lẽ, phê bình là ngôn ngữ phản ảnh tự tạo nên đa chiều quan điểm phường hội. Một phường hội đa chiều ý kiến chắc chắn sẽ nhiều chủng loại và nó tạo tính cạnh tranh, xúc tiến lực kích sáng tạo. Lý luận phê bình giúp dư luận xã hội có thể trái chiều sẽ có nhận thức đúng về tòa tháp, tác phẩm, công trình… Trong phê có bình, trong chê có ca ngợi, mua ra cái mới, cái giá trị ở cả nội dung và cơ chế, hướng đến chân, thiện, mỹ. Bởi vậy, ví như không có lý luận phê bình tức là không có thước đo về kỹ thuật và nghệ thuật, dẫn tới nền kiến trúc sẽ khó khăn có tinh hoa và bạn dạng sắc. Hay nói đúng hơn, phê bình cũng đồng nghĩa với sáng tạo và có chăng, có thể khẳng định lý luận phê bình kiến trúc là một chức phận xã hội cao tay, đòi hỏi cần được vồ cập.
“Khoác áo mới” cho Di sản kiến trúc - Có méo mó về màu sắc và nguyên liệu không?
Nghệ thuật kiến trúc hay nghệ thuật giới thiệu rộng rải?
Những thách thức, sự cản trở đối với công việc lý luận và phê bình kiến trúc ở Việt Nam
Công việc LL&PBKT ở vn đã có từ lâu, luôn đi cùng với hơi thở của sáng tác, tìm hiểu. Dĩ nhiên, thời gian mới đây, nhất là từ khi Chính phủ có Quyết định số 112/2002/QĐ-TTg ngày 03/09/2002 về việc phê duyệt y định hướng tạo ra Kiến trúc Việt Nam tới năm 2020 thì có khuynh hướng trầm lắng, ít được lưu tâm. Việc nghiên cứu thiết kế, sáng tác đang bị hấp dẫn tham gia dòng chảy của thị trường, có xu hướng thương mại hóa, thuận tiện hóa, thậm chí là giống hệt hóa… Ít và rất ít có những thảo luận, phê bình có tính chính luận, nền kiến trúc quốc gia như đứng ở ngã ba các con phố, thiếu xác định phương hướng, rối rắm và không ít cực đoan.
Trước tiên, công việc lý luận phê bình nếu như phân theo nhiệm vụ tính năng thuộc về trách nhiệm của các công ty Hội chính trị - thị trấn hội - nghề nghiệp như Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Hội Quy hoạch thị trấn vn… Dĩ nhiên, những doanh nghiệp này chưa tụ họp được những chuyên gia có tâm huyết, có chuyên môn sâu và vững vàng. LL&PBKT chỉ lẻ bóng ở một vài chuyên gia, nhà công nghệ có danh tiếng và thâm niên, chưa có sức lôi cuốn, tập thích hợp của đa số giới hành nghề kiến trúc sư và những người khác niềm nở.
Các yếu tố nóng bỏng, thời sự của xã hội rất ít được đề cập trên các phân mục, diễn đài nghiên cứu của các tạp chí chuyên lĩnh vực. Thỉnh thoảng, các điều đó được thể hiện trên các phương tiện nghe nhìn khi có sự công bố đa chiều của dự luận số đông hoặc khi xảy ra các sự cố, thậm chí là thảm họa như cháy nổ, lụt lội, tắc nghẽn giao thông, tòa tháp bỏ hoang tại các khu thành phố, sự xuống cấp của các khu tái định cư…
Trong khi đó, gần như các nhà cửa, các công trình, đồ án quy hoạch… cần phải xin ý kiến của các Hội đồng chuyên gia bản vấn thì lại là nơi tập phù hợp ít chuyên gia có năng lực chuyên môn, ít kinh nghiệm thực tế trong kiến tạo sáng tác, nên đã vô hình thông thường, chọn các công trình không chuẩn mực, khi xây dựng xong mới thấy rõ phổ thông bất hợp lý. Những kiểu hội đồng này, với những kiến trúc sư sinh nghề tử nghiệp thường hay gọi là “hội đồng chuột”.
Ít có lý luận phê bình đi thẳng, đi sâu tham gia chuỗi hệ thống pháp lý từ Quy chuẩn, Tiêu chuẩn, các Nghị định, Thông tư, Định mức kinh tế công nghệ,… vì suy cho cùng, việc sáng tác theo xác định phương hướng nào đi nữa, ít phổ biến cũng vẫn phải phụ thuộc nhất quyết vào pháp luật của hệ thống pháp lý này. Đặc biệt, tại các hội nghị, hội thảo công nghệ, hội đồng kỹ thuật các cấp. Những tìm hiểu cơ bản, dẫn hướng ít có giá trị thực tại, từ người tìm hiểu đến người đánh giá, phản biện quá dễ dãi và vô cảm, thiếu trách nhiệm, chất lượng khoa học kém cỏi. Đương nhiên, ngành nghề này khác lạ rất ít phê bình chính luận báo cáo.
Với những đơn vị, doanh nghiệp được giao bổn phận về công tác LL&PBKT, việc nghiên cứu chỉ mang chế độ ứng phó, do lương và thu nhập thấp, khó khăn động viên khích lệ được người nhập cuộc trong ngành nghề này, gần như quay sang lo mưu sinh cuộc sống cơm áo đời thường.
Với nhân lực làm công tác LL&PBKT, trước tiên yên cầu họ phải xuất hành trong khoảng thị hiếu, mê mẩn, sở trường, sở đoản đến năng lực, phẩm chất, tư tưởng, tư duy và qui định luận. Để từ đó mới có thể có kỹ năng chuyên nghiệp trong công việc suy đoán, bình luận, giải nghĩa, đánh giá, biện luận, diễn giải, suy luận, quy nạp, bàn cãi… Dù rằng vậy, thực tiễn cho thấy, có rất ít người thực hiện được yêu cầu này, do trong tìm hiểu LL&PBKT yên cầu vừa nghiên cứu, lý luận phải đi đôi với thực tế, phải có lưng vốn kiến thức rộng về lịch sử, văn hóa, xã hội, dự đoán được, cảnh báo được, tiên đoán được những trắc trở có liên quan đến sự đối nghịch giữa các yếu tố mang phép biện chứng trong triết học như truyền thống và tân tiến, bảo tàng và phát hành, tranh chấp và chuyển động, nguyên do và kết quả, nội dung và chế độ, thực chất và hiện tượng, kĩ năng và thực tế, dĩ nhiên và bỗng dưng, cái tầm thường và cái riêng, lý thuyết và thực tế; Ngoài ra phải hiểu rõ các quy luật tầm thường như: quy luật tiến hóa, quy luật tiếp biến, quy luật tạo ra, quy luật vứt bỏ, quy luật thị trường… Chính bởi vậy, nhiều lúc lý luận và phê bình đi sau thực tiễn, ít có lý luận phê bình mang tính dẫn hướng, xác định phương hướng cho sáng tác. Người sáng tác thiết kế thì đại trà, người phân tích lý luận và phê bình thì hi hữu muộn. Và còn nữa, hình như bất kỳ ngành nghề nghệ thuật nào, giả dụ theo hướng thông minh, sáng tác, đến trình diễn thì đa phần ăn nên khiến ra, phong lưu, hữu danh, đạt được mục tiêu... chứ nghiệp phê bình chẳng mấy khách hàng nào danh vọng cả, đủ tiêu xài là may, phê và bình không khéo, người đời lại ghép tham gia loại gàn dở.
Do El nino hay do kiến tạo?
Đẳng cấp kiến trúc “Hậu” hiện đại?
Đôi vấn đề thảo luận thay cho lời kết
Ngành nghệ thuật nào cũng có lĩnh vực lý luận và phê bình. Chúng vào vai trò là một chức vụ xã hội cần thiết để dẫn trục đường cho tạo ra, cho thông minh, luôn đào luyện, tích góp trên phổ quát bình diện để rồi sàng lọc và tụ họp những tinh hoa nghệ thuật có trị giá được yêu thương và lượt bỏ những phần dư thừa thành bản sắc.
Đã có những nghiên cứu của các học giả quốc tế, từng xếp kiến trúc là loại hình nghệ thuật đứng số 1 trong 7 loại hình nghệ thuật của nhân loại như điêu khắc, hội họa, âm nhạc, thơ văn, sàn diễn, điện ảnh. Bởi lẽ, ngay từ buổi bình minh của con người, con người đã phải tìm cho bản thân một nơi trú ẩn (trú ngụ) là nhu cầu nguyên thủy của phố hội nhân loại, mở đầu từ hang động tự nhiên (hay nói như các bậc tiền bối: có ổn định chỗ ở mới có lạc nghiệp). Và cũng bởi lẽ kiến trúc là một ngành nghệ thuật chiếm đoạt lĩnh không gian, được thiết kế bởi nguyên lý tạo hình nghệ thuật đoàn kết với khoa học, phát hành không gian sống thứ hai cho nhân loại sau môi trường của tạo hóa.
Vậy thì, để xác định phương hướng cho công việc sáng tác, ít nhất ra là sắm đoạn đường đi xác định phương hướng cho sự sản xuất của nền kiến trúc giang sơn theo hướng vừa văn minh vừa có bạn dạng sắc, vừa hội nhập và gìn giữ được các trị giá truyền thống với then chốt là các giá trị về tính định hình vững bền, tính cộng đồng, tính lưu truyền…thì ngành LL&PBKT cần phải được xem, được đặt ở một địa điểm quan trọng, được thân mật đầu tư thỏa đáng, được tạo một sân chơi và môi trường dân chủ, lành mạnh, đáp ứng sứ mạng, chức vụ vốn có cao niên và linh nghiệm mà nó đã, đang và sẽ mang trong bản thân mình mãi mãi.
Xem nhiều hơn: Máy bơm ly tâm
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét